Op het moment van schrijven zijn duizenden activisten bezig de A12 te blokkeren met als eis: stop de fossiele subsidies. Die belopen volgens een recent rapport 37,5 miljard euro per jaar, opnieuw meer dan vorige ramingen. In een eerdere column plaatste ik daar kanttekeningen bij: bij de terminologie, definities en aannames, bij de vraag of en hoe die subsidies überhaupt kunnen worden verminderd of afgeschaft, en vooral ook bij de mentale blokkades die een inhoudelijk gesprek verhinderden. Dat leverde uiteenlopende maar steeds respectvolle reacties op. Van personen uit het bedrijfsleven die blij waren met mijn zienswijze, van personen die kritische kanttekeningen maakten en met oneigenlijke argumenten waren weggezet, en van personen uit kringen van Extinction Rebellion. Daar was ik, denk ik, nog wel het meest mee verguld, omdat bleek dat de deuren meer open stonden voor inhoudelijke gedachtewisselingen dan ik dacht. Deze contacten leidden onder meer tot een vraag om het nu net gelanceerde rapport van SOMO, Milieudefensie en Oil Change International te reviewen, wat ik met genoegen heb gedaan. Dat was een goede gelegenheid de denkwijze beter te begrijpen, en daar tijdens het onderzoeksproces feedback op te geven zonder alle uitgangspunten en werkwijzen te hoeven onderschrijven.

Ik moet zeggen: ik ben wel onder de indruk van het denk- en rekenwerk achter de oneliners en de spandoeken. Maar ik moet ook zeggen: de oneliners en de spandoeken zelf overtuigen me nog niet. Daarom zit ik nu deze column te schrijven en ben ik niet in Den Haag om de A12 te blokkeren.

De oneliners moeten ons doen geloven dat er belastinggeld van burgers naar fossiele bedrijven en activiteiten vloeit. Dat is niet zo: er stroomt geld van fossiele bedrijven en activiteiten naar de schatkist. Wat als subsidie is gedefinieerd, is het verschil tussen de daadwerkelijke belastingafdracht van fossiele bedrijven en activiteiten aan de schatkist en een te becijferen denkbare belastingafdracht die er zou zijn als die bedrijven en activiteiten voor hetzelfde bedrag zouden worden aangeslagen als de burger/kleinverbruiker/consument. Het zijn, zoals Ties Joosten van Follow the Money het omschrijft, bedragen berekend op basis van een benchmark (in dit geval de belastingdruk bij de kleinverbruiker), en geen reële kasuitgaven van de overheid. Er zijn internationaal wat verschillende definities van subsidies, die komen in grote lijnen op vergelijkbare benaderingen uit, maar er komen o.a. afhankelijk van de gekozen benchmark wel verschillende getallen uitrollen. Hoe dan ook: de berekende subsidies zijn niet zonder meer in kasstromen om te zetten. Een paar wakkere critici ter rechterzijde merkten dan ook al fijntjes op dat als de kleinverbruikerstarieven zouden worden verlaagd, een belangrijk deel van de fossiele subsidies ineens is verdwenen.

De oneliners moeten ons verder doen geloven dat ‘afschaffen van de fossiele subsidies’, wat dus neerkomt op het opkrikken van alle belastingen tot kleinverbruikersniveau, een fikse vermindering van de broeikasgasemissies zou betekenen. Dat is voor subsidies voor activiteiten die onder het emissiehandelssysteem ETS vallen niet het geval, zoals onder meer ETS-expert Jos Cozijnsen herhaaldelijk betoogt. Die emissies gaan naar nul in 2040, of er nu subsidie wordt gegeven of niet, of er nu belastingkortingen gelden of niet. Er kunnen zeker redenen zijn de belastingen in die sectoren omhoog te gooien, maar dan gaat het om verdeling en rechtvaardigheid. Voor de emissies uit ETS-sectoren maakt dat allemaal niet uit.

Kan er een keer een two-liner komen die dit uitlegt, in plaats van een oneliner die het verzwijgt? Ik vrees van niet: niets wijst erop dat het ETS en de wisselwerking van het ETS met welke andere incentives ook binnen afzienbare tijd begrepen gaat worden.

De twee in oneliners vervatte misvattingen (1: er gaat kasgeld naar fossiel, en 2: stoppen daarmee helpt het klimaat) geven kans op een langdurige impasse. De verwoording van de actie-eisen als ‘stop fossiele subsidies’ noopt tot langjarig verblijf op het asfalt van de A12, omdat deze eis onmogelijk ingewilligd kan worden.

Dat zou wel kunnen als de eis wordt vertaald in iets als ‘maak een geloofwaardig én klimaateffectief plan voor bijstelling van fossiele subsidies'. Dat moet te doen zijn: vorm een taakgroep met wat mensen uit XR, ministeries van Financiën en van EZK, een paar experts uit kringen van bedrijven en enkele onafhankelijke deskundigen, en breng per post in het recente fossiele-subsidierapport in kaart waarom die regeling bestaat, of deze door Nederland alleen kan of in internationaal verband moet worden bijgesteld en hoe lang het duurt eer het zo ver is, wat naar verwachting de sociaaleconomische gevolgen zouden zijn als we dat zouden doen, afhankelijk van de mate van belastingcorrectie, en welke daadwerkelijke CO2-effecten van de belastingherziening te verwachten zijn: eerste orde-effecten in Nederland los van het ETS-systeem, en netto-effecten als het sectoren betreft die onder het ETS vallen en waarbij de effecten gegeven het waterbedkarakter van ETS weglekken en weer worden tenietgedaan. Die taakgroep moet dan niet zelf de afwegingen maken, maar alleen de keuzes en hun consequenties helder maken. Dan kan een volgend kabinet in het regeerakkoord gemakkelijk en meteen wél de benodigde keuzes maken.

Ik vind het moedig als mensen vanwege hun idealen verregaande acties in gang zetten, maar ik gun het ze ook dat hun actiedoelen zo geformuleerd worden dat er kans is dat ze kunnen worden ingewilligd, zodat ze op zeker moment met opgeheven hoofd het asfalt kunnen verlaten met de dan terechte claim dat ze hun doel hebben bereikt. Deze route kan daar toe leiden.

Eerder verschenen op Energiepodium.nl op 12 september 2023.