“Elk van de vier partijen mag zijn eigen hobby’s uitoefenen, terwijl een non-interventiebeginsel de samenhang tussen die hobby’s minimaliseert en de chemie tussen bewindslieden blokkeert. Maar ja, het volk kende een extremistische autocraat 37 zetels toe, dan zijn er vreemde vogels in het landsbestuur te verwachten.”
De bullshit regeert nu. De Amerikaanse filosoof Harry Frankfurt schreef in 1986 een essay On Bullshit (en pas veel later een opvolger On Truth), waarin hij het verschil tussen waarheid en leugen enerzijds en bullshit anderzijds uitwerkt. Een leugenaar, betoogt Frankfurt, weet wat de waarheid is en kiest er welbewust voor om te liegen, maar er is wel degelijk waarheidsbesef. Bij bullshit – apekool of kletskoek zijn mooie Nederlandse bewoordingen – interesseert de waarheid de spreker of schrijver in het geheel niet. Het gaat slechts om het effect van de woorden: zelfpromotie, effectbejag, of maskering van onderliggende oogmerken. Of een combinatie van deze. Verborgen in een brij van kletskoek kan de bullshit-politicus verdekt zijn eigen agenda nastreven. De voormalige strateeg en adviseur van Donald Trump, Steve Bannon, zei: 'Flood the place with shit’: Door het debat te overspoelen met kletskoek kan het publiek amper nog het verschil tussen waarheid en leugens zien. De mist van bullshit geeft dekking om bizarre denkbeelden te verspreiden en subversieve acties in gang te zetten. Tot en met pogingen tot machtsovername aan toe. Thierry Baudet was in Nederland meester van de bullshit, maar zijn kul is nu zo onvoorstelbaar geworden dat zelfs trouwe kiezers hem verlieten.
Ook de PVV kan er wat van. Kijk naar het vod dat ‘partijprogramma’ heet – boze, reactionaire en simplistische teksten die van elke werkelijkheid losgezongen lijken. Of lees de eerdere uitspraken van de PVV’ers die nu bewindslieden (of Kamervoorzitter) zijn. De nieuwe minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, Reinette Klever, was zelfs bestuurder van de bullshitomroep bij uitstek, Ongehoord Nederland.
Een goede lakmoesproef voor de bullshitneigingen van een politicus zijn iemands opvattingen over klimaat. Dat zo is omdat het mechanisme van klimaatverandering natuurwetenschappelijk zeer goed wordt begrepen, en met havo-vwo-natuurkunde te snappen is, in combinatie met een basaal vertrouwen in de exacte wetenschappen. Wie na 200 jaar klimaatwetenschap sinds Joseph Fourier nog beweert dat de huidige opwarming niet door de mens komt, is onmiskenbaar een bullshitter. Die ook bovenmatig gevoelig kan zijn voor andere bullshit, zoals omvolkingstheorieën, migratiemisverstanden (lees Hein de Haas’ Hoe Migratie Echt Werkt), coronakulkoek, of andere meer of minder complottistische theorieën die de toets van de realiteit of de wetenschappelijke analyse niet doorstaan.
Gezien de klimaatlakmoesproef zijn alle PVV-bewindslieden bullshitters. Bullshit verandert het politieke spel, schreef Harry Frankfurt al. Maar we weten nog niet goed hoe daar mee om te gaan. De waarheid kan een bullshitter immers niets schelen. Een fact-check verandert niets, en verantwoording afleggen over eerdere uitspraken past niet in de bullshitstrategie. Populisten nemen nooit verantwoordelijkheid voor hun eerdere woorden, zeker niet als die hun effect hebben gehad. Marjolein Faber, nu minister godbetert, zei toen ze geconfronteerd met de evidente onjuistheid van haar bericht op Twitter: “Mijn tweet klopt.” De waarheid interesseert haar niet, bullshit heeft een ander doel, namelijk een kwalijke agenda doorvoeren (immigranten rechten ontzeggen, de rechtsstaat ontmantelen, de onafhankelijke journalistiek het leven zuur maken, klimaatbeleid stoppen, de natuur aan gort helpen, en andere reactionaire maatregelen treffen die onder het door Wilders gedoogde kabinet Rutte-I ook al in gang waren gezet. Ik schreef er in 2015 een essay IJsberen en Pinguïns op de Evenaar over.
Het oude adagium ‘facts are sacred, opinions are free’ was tot voor kort de basis om toch in elk geval enigszins een op feiten gebaseerd gesprek te voeren. Ja, de opwarming van de aarde volgt natuurwetenschappelijke wetmatigheden, daar valt niet over te twisten, maar het is wel legitiem om van mening te verschillen of en door wie en hoe snel en hoeveel actie moet worden ondernomen, waarna in maatschappelijke en politieke krachtmetingen het beleid tot stand komt. Dat verandert. Er zullen plannen komen om beleid te maken of juist af te schaffen (PVV-programma: “het klimaatbeleid moet door de shredder”) niet op basis van feiten, analyses en meningsvorming maar op basis van apekool, onderbuikgevoelens en de zetelaantallen van de PVV in de peilingen. Over de voorgenomen plannen en de onderbouwing ervan, of het gebrek daaraan, zal ook geen verantwoording worden afgelegd.
Beleid gebouwd op bullshit is ongrijpbaar, en dat is ook precies de bedoeling.
Verschenen in juli 2024 op Energiepodium.nl
