Het is dit jaar 50 jaar geleden dat Grenzen aan de Groei, het befaamde rapport aan (nee, niet van) de Club van Rome verscheen. De Nationale Milieudag, 14 juni, is er dit jaar terecht aan gewijd. Dat rapport heeft mijn leven gevormd. Helaas meer dan dat het onze economieën heeft gevormd. Ik las het op vakantie in 1973, een jaar na verschijnen. In de vijfde klas gymnasium werd ik al gegrepen door een boekje Oecologie dat we met biologie behandelden, en dat me trof door de systemische benadering van de problemen. Grenzen aan de Groei later viel kort daarna als kiemkrachtig zaad in geploegde, vruchtbare aarde, en dat luidde mijn studie milieuhygiëne in Wageningen en verdere carrière daarna in. Altijd in hetzelfde werkterrein, alleen met andere interventies.
Als ik op de begintijdrond Grenzen aan de Groei terugkijk(studiegenoot Jan-Karel Mak zal dat kunnen beamen),dan is het verbijsterend wat we toen al wisten. Zeker, de kennis is gedetailleerder en diepgravender geworden, of pas later steviger op de agenda komen te staan, maar de basis was er wel. Ammoniak en stikstofoxiden, fotochemische luchtverontreiniging, toxische stoffen, exoten, verandering van landgebruik, noem het allemaal maar of het zat wel in de colleges. Kennis over klimaatverandering door broeigasgassen is er al sinds Fourier, Tyndall en Arrhenius in de 19e(sic!) eeuw. Het belang van ecosystemen en biodiversiteit werd door de reizen en inzichten van Alexander von Humboldt (1769-1859)gemarkeerd. Het economische concept van de externe kosten die niet in marktprijzen verwerkt zijn dateert van 1920. Inzichten in sociale dilemma’s rond keuzegedrag zijn al vele tientallen jarenbekend, evenals de wijze om dergelijke vraagstukken aan te pakken, volgens de theorie van publieke goederen en collectief handelen, en governance of the commons. De formule die beschrijft dat onze impact op de planeet een functie is van de bevolkingsomvang P (population),materiëlewelvaart A(affluence) en technologie T (technology), oftewel I=PAT, dateert van 1970. Het Club van Rome-rapport liet met behulp van een computer-systeemmodel zien dat degroei van P en vooral A in een eindige wereld uiteindelijk steeds de technologische verbeteringen opvreet.
We hebben wel wat gedaan, zeker wel. De modelprognoses van Grenzen aan de Groei joegen voldoende schrik aan om in actie te komen. En dat heeft effecten gehad. Koningin Beatrix zei, ingefluisterd door premier Ruud Lubbers, terecht in de troonrede van 1988: “Het land is de afgelopen jaren schoner geworden. Dat geldt met name lucht en water”. Het is indrukwekkend wat we allemaal met technologie hebben weten te bereiken. Want sinds de jaren ’70 hebben we vooral op de T van Technologie gestuurd. De onderliggende systemische factoren bevolking (P) en welvaart (A)en vooral de groei van deze twee zijn eigenlijk altijd taboe geweest als aangrijpingspunten voor beleid. Dat geldt nog steeds. Dus als de technologie nu al zoveel vermocht, kun je nagaan wat er mogelijk was geweest als de groeivoeten van P en A lager waren geweest. Want dat is de belangrijkste keuze: geven we prioriteit aan groei van bevolking en welvaart, met toenemende risico’s voor de planeet? Gevolg zal zijn dat de groei uiteindelijk zichzelf wel stopt. Of stellen we harde grenzen aan de impacts, al dan niet met hulp van de rechter, met als waarschijnlijke gevolg dat de groei afneemt of stopt maar we nog kans op maximaal 2 graden opwarming en op behoud van biodiversiteit hebben? Tot nu toe durfden we zo’n keuze niet aan, zetten we volop op groei in, en laten we ons vervolgens liever overvallen door geopolitieke interventies door naargeestige regimes dan zelf te anticiperen op onvermijdelijke ontwikkelingen en vroegtijdig bij te sturen. Maar goed, Grenzen aan de Groei verscheen nog maar 50 jaar geleden. We hebben nog een jaar of wat om te leren wat we in de afgelopen 50 jaar niet durfden te leren en te kiezen. Rien ne va plus.
Jan Paul van Soest
Verschenen in Tijdschrift Milieu, juni 2022
